Uygarlığın Başlangıç Noktası

12 Bin Yıl Önceden Günümüze Tutulan Fener 

İngiltere’de bulunan Stonehenge’den 7 bin, Mısır piramitlerinden ise 7 bin 500 yıl daha eski… Yaklaşık 12 bin yıl öncesinin inanç merkezi olduğu düşünülen Göbeklitepe, henüz yeterince keşfedilmemiş bir arkeolojik hazine. Şanlıurfa’nın yaklaşık 12 kilometre kuzeydoğusunda, Tek Tek Dağları’nın üzerinde bulunan Göbeklitepe, bulunduğu yer itibarıyla da, “Bereketli Hilal” ya da “Altın Üçgen” olarak bilinen coğrafyanın, Fırat ve Dicle nehirleri ile yeşeren Mezopotamya’nın bir parçası. “Bereketli Hilal”, insanoğlunun en büyük adımlarından biri olan neolitik devrimin, yani ilk buğdayın filizlenmesinin, hayvanların evcilleştirilmesinin, ilk kurulan köylerle birlikte yerleşik yaşama geçişin, sınıflaşmanın nüvelerinin oluşmasının, yazının bulunması ve devletin ortaya çıkışının, kısacası uygarlığın başlangıç noktası…

Taş Devrinin Son Avcıları

Büyük bir organizasyon ve hayal gücünün eseri olan Göbeklitepe, bu büyüklükteki en eski anıt; birçok anlamda tarihin sıfır noktasını oluşturuyor. Göbeklitepe’nin inşa edildiği dönemde insanlar bitki toplayan ve hayvanları avlayan küçük gruplar halinde yaşıyordu. Kayalık bölgelerden, büyük sütunların ve ağır taşların el arabaları ve yük hayvanları olmadan 2 kilometre taşınarak Göbeklitepe’ye getirilmesi için muhtemelen tarihte insanların ilk defa bu kadar kalabalık bir şekilde bir arada olması gerekmişti.

T Biçimli Taşların Gizemi

Göbeklitepe ören yerinde sürdürülen kazılar bugüne kadar hep beklenmedik keşiflere sahne oldu. İnsanın avcı toplayıcı olarak yaşamını sürdürdüğü “neolitik çağ” denilen taş devrinde, ileri düzeyde mimarlık gerektiren tapınaklar inşa etmesi tüm dünyada şaşkınlık yarattı. Bunun da ötesinde, tarih öncesi insanın inanç dünyasını yansıtan, T biçimli dikilitaşlardaki hayvan figürleriyle zenginleştirilmiş tapınaklar, Göbeklitepe’nin arkeoloji tarihinin en önemli keşiflerinden biri olmasını sağladı. Kuşkusuz bu etkileyiciliğinin yanı sıra, kazılarda tarih öncesi yaşama dair elde edilecek her türlü veri ve bilimsel sonuç insanlık tarihi açısından büyük önem taşıyor.

2019 Göbeklitepe Yılı

Tarihi Yeniden Yazan Kazı

Yakın zamana kadar bu ölçüde anıtsal yapıların ancak yerleşik yaşamın ileri aşamalarında gerçekleşebileceği öngörülürken, Göbeklitepe bu görüşün doğru olmadığını, dönemin oldukça karmaşık bir toplumsal düzene ve teknolojiye sahip olduğunu ortaya koyuyor. Keşfedilmeyi bekleyen birçok şeyin daha olduğunu akla getiriyor. Yaşamının son dönemini Göbeklitepe’ye adayan, 2014’te hayatını kaybeden Alman arkeolog Klaus Schmidt ve ekibinin 20 yıl yürüttüğü kazılardan elde edilen bulgulardan ortaya çıkan şaşırtıcı gerçek şu: Göbeklitepe, taş devrinin son avcı-toplayıcı topluluklarının inşa ettiği, son derece görkemli bir kült merkezi, bir tapınaklar dağı. Büyük bir değişimin arifesinde olan, geçiş döneminin tüm sancılarını yaşayan avcı-toplayıcı topluluklar, bir anlamda, en azından tapınaklarıyla yerleşik yaşama geçmişler. Üstelik sandığımızdan çok daha gelişmiş ve karmaşık sayılabilecek birv semboller dünyasına ve inanç sistemine sahip olarak.

Göbeklitepe’de bulunan mimari yapılar günlük yaşama yönelik değil, aksine özel amaçlar için yapılmış kült yapılardır. Aynı bölgedeki Nevali Çori, Karahantepe, Sefer Tepe, Çayönü gibi yerler aynı kültüre ait daha küçük boyutlu uydu yerleşim yerleri olarak varsayılıyor. Göbeklitepe, neolitik dönemde kullanılmış ve sonra terk edilmiştir. Anıtsal yapılar, onu yapan neolitik dönem insanları tarafından bilinçli olarak doldurulmuş, bir nevi gömülmüştür. Bu nedenle son avcıların buluşma merkezi olan eşsiz tapınaklar dağı, ıssız, ırak, sessiz doğal ortamda, tahrip edilmeden günümüze kadar ulaşabilmiştir. Tapınak olduğu tahmin edilen 20 bölümün tespit edildiği Göbeklitepe’de şimdiye kadar altı yapı ortaya çıkarıldı. 2018 yılında UNESCO Dünya Kalıcı Miras Listesi’ne alınan Göbeklitepe’de hem koruma, hem de bilimsel kazıların daha sağlıklı, daha organize yürütülebilmesi açısından yeni bir dönem başlamış oldu.